Kıskançlık, önem verilen bir kişiyle ilişkinin bozulması ya da tehlikeye girmesiyle artan kızgınlık, mutsuzluk ve korku duygularının birleşimiyle açığa çıkan sapkın bir duygu durumu olarak tanımlanmaktadır. Bizim için önemli birisinin ilgisini kaybetme korkusu ve bir başkasına yöneltilmiş ilginin tehdidine karşı verilen tepkidir. Kıskançlık, dört tanımlayıcı bileşenden oluşmaktadır. Bunlar durum, düşünce ve algılar, duygusal durum/durumlar ve davranışlardır.

Kıskançlık; öfke, korku, üzüntü gibi duygusal bileşenlerden oluşmaktadır. Kıskançlık hem korkunun hem de öfkenin temel duygularını içermektedir. Kıskançlığın öfke bileşeni, başkalarının sevgi ve ilgisinde konumu koruma ve güvende olma girişiminde engellenmiş hissetmenin sonucudur. Öfke, kıskançlık deneyiminde genellikle asıl duygudur. Kıskançlık gerçekliğe dayandığında, patoloji yoktur, yine de öfkeyle baş etmemiz gerekmektedir. Fakat, kıskançlık gerçekliğe dayanmadığında, kişinin karakterinin temel bir özelliği olduğunda genellikle felaketle sonuçlanmakta ve üstesinden gelinmesi oldukça zor olmaktadır.

Kıskançlık kavramının tanımını ele alırken, haset ile arasındaki farktan da bahsetmek önemlidir. Kıskançlık ve haset, ayrı ve farklı duygulardır, ancak günlük konuşmada birbirleriyle karıştırılmaktadırlar. Kıskançlık ve haset özünde aynı duygular topluluğunun iki alt türü̈ olarak değerlendirilmekte, fakat bu iki duygunun bileşimleri ve derecesi açısından farklılıklar olduğu varsayılmaktadır. Haset, kişinin arzuladığı bir şeyin kendisine değil de başka bir kişiye haz verdiği düşüncesinin neden olduğu, içinde öfke barındıran bir duygu olarak tanımlanmaktadır. Kıskançlık da hasetten kaynaklanır, fakat öznenin en az iki kişiyle ilişkisi olması gerekmektedir. Özne, hak etmiş olduğu sevgiyi rakibine kaptırdığına veya kaptırma tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını düşünmektedir.

Algılanan tehditlere karşı koruyucu bir tepki olarak gelişen kıskançlık, kişinin sahip olmadığı bir şeyi arzu ettiği hasetten farklıdır. Kıskançlıkta kişi, kendisine ait olanı korumaktadır. Değerli bir romantik ilişki tehdit edildiğinde ortaya çıkan cinsel kıskançlık; kardeş rekabeti ve öğrenci-akademik danışman ilişkileri gibi diğer değerli ilişkiler tehdit edildiğinde verilen tepkilerden farklıdır.

Kıskançlığın tetiklenmesi için belirli bir düzeyde kıskançlık eğilimi de olması gerekmektedir. Kıskançlığın farklı şekiller ve farklı yoğunluk düzeylerinde görülse de kıskançlık eğiliminin olması ya da belirli bir olayın tetiklemesiyle ortaya çıkmaktadır. Partnerin arkadaşları ve sosyal etkileşimleri hakkındaki bilgilere maruz kalmak veya kıskançlık eğilimi fazla olan birine göre, partnerinin yanından geçen çekici bir yabancıya bakması gibi bir durum dahi kıskançlığı tetikleyebilmektedir. Bununla birlikte rakip özellikleri açısından erkekler rakipleri sosyal baskınlık, fiziksel baskınlık ve sosyal statü bakımından yüksek olduğunda kıskançlık bildirirken; kadınlar, kadın rakipleri fiziksel olarak çekici olduğunda daha fazla kıskançlık bildirmektedirler. Romantik partnerler, arkadaşlarının aksine rakip yabancılardan romantik tehditler algılandığında daha fazla kıskançlık yaşama eğiliminde olmaktadırlar.

Kıskançlığı tetikleyen dört durum kümesi tanımlanmaktadır. Partner bir başkasına ilgi gösterir, bir başkası partnerine ilgi gösterir, bir önceki ilişkisindeki partner hakkında konuşur veya onunla görüşür, kuşkulu olayların yaşanmasıdır. Bununla birlikte, bir başkasıyla dans etmek veya başka biriyle flört etmek gibi birçok davranış, kıskançlığa neden olan ortak davranışlar olarak tanımlanabilmektedir. Kültürün de etkisiyle bir kişinin kıskançlık eğilimi farklı düzeylerde kendini göstermektedir.

Kıskançlık çiftler arasındaki karşılıklı etkileşimin niteliğinden kaynaklanmakta ve kıskançlık sorunun sürmesinde yine karşılıklı etkileşimin niteliği önemlidir. Kıskançlığa neden olan endişeleri yönetmek için, kıskanç partner, küstah, meraklı veya saldırgan olabilmektedir. Zamanla bireyler kutuplaşmaktadır. Kıskanç kişi tetikte olma ve güvensizliğe, diğeri ise gözetim altında olmaya, gizliliğe ve kine yerleşmektedir.

Yaşın kıskançlıkla anlamlı bir şekilde ilişkili olduğunu, yani kıskançlığın yaşla azaldığı bilinmektedir. İlişki deneyimi romantik kıskançlığı yordamakta, bu tecrübeye sahip erkeklerin, ilişki tecrübesi olmayan erkeklere göre eşlerinin cinsel sadakatsizliği konusunda daha fazla sıkıntı yaşamaktadırlar. Ayrıca geçmiş bir ilişkide aldatma gerçekleştiğinde sonraki ilişkide daha yoğun kıskançlık yaşanmaktadır.

Kıskançlık duygusu kişilerarası ilişkiler içinde yer almaktadır. Bu da iletişimin; kıskançlık duygusunu açığa çıkarabileceğini, onarabileceğini ya da kötüleştirebileceğini göstermektedir. Örneğin, eşlerinin başka birine fazla dikkat ettiğini fark eden bireyler ihmal edilmiş ve kıskanç hissedebilirler, bu yüzden kıskançlık kişilerarası bir olgudur. Yalın bir ifadeyle; romantik kıskançlık kişilerarası problemlerle ilişkilidir. Kişilerarası problemler romantik kıskançlığı arttırabilmekte ya da azaltabilmektedir.

KAYNAKÇA

Clanton, G. (2006). Jealousy And Envy. In Handbook of the Sociology of Emotions. Boston, MA: Springer, 410-442.

Scheinkman, M., & Werneck, D. (2010). Disarming Jealousy In Couples Relationships:A Multidimensional Approach. Family Process, 1(49), 486-502. doi:10.1111/(ISSN)1545-5300

Strong, D. R., Breen, R. B., Lesieur, H. R., ve Lejuez, C. W. (2003). Using The Rasch Model To Evaluate The South Oaks Gambling Screen For Use With Nonpathological Gamblers. Addictive Behaviors, 28(8), 1465- 1472.

Veereshwar, S. A. (1983). Jealousy and The Abyss. Journal of Humanistic Psychology, 23(2), 70-84.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com