Sosyal fobi durumunun karakteristik bir ya da birden çok sosyal durumda (örneğin, bir topluluğa karşı konuşma, toplum içinde yemek yeme ya da yazma) kişiyi yetersiz kılan korkulardır. Bu gibi durumlarda kişi başkalarının dikkatli bakışlarına ve potansiyel olumsuz değerlendirmelerine maruz kalmaktan ve/veya utanç verici ya da küçük düşürücü bir şekilde davranmaktan korkmaktadır. Bu korkular yüzünden de sosyal fobisi olan insanlar ya bu gibi durumlardan kaçınmakta ya da büyük bir rahatsızlık yaşamaktadırlar. Sosyal fobinin en yaygın tipi topluluğa karşı konuşmadır. DSM’ de sosyal fobinin genelleştirilmiş sosyal fobi olarak anılan bir alt tipine de yer verilmektedir. Genelleştirilmiş sosyal fobi olanlarda çoğu sosyal durumda kayda değer korkular görülmektedir.

Sosyal fobi tanısına çok sık rastlanmaktadır. Yapılan çalışmalarda nüfusun %12’sinin yaşamlarının bir döneminde sosyal fobi tanı ölçütlerini karşılayacağı tahmin edilmektedir. Bu bozukluk erkeklere oranla kadınlar arasında biraz daha sık görülmektedir. Sosyal fobisi olanların yaklaşık %60’ı kadındır. Büyük çoğunlukla çocuklukta başlayan spesifik fobilerin aksine, sosyal fobi tipik olarak daha geç bir dönemde, ergenlik ya da erken yetişkinlik döneminde başlamaktadır. Sosyal fobisi olanların yarısından fazlasında yaşamlarının bir döneminde bir ya da birden fazla kaygı bozukluğu ve yaklaşık olarak yarısında eşzamanlı depresif bozukluk görülmektedir. Yaklaşık olarak üçte biri kaygıyı azaltmak ve korktukları durumla yüzleşebilmek için alkol kullanmaktadır (örneğin, bir partiye gitmeden önce içki içmek). Ayrıca, yaşadıkları rahatsızlık ve sosyal durumlardan kaçınmaları nedeniyle, sosyal fobisi olan insanlarda bir işte çalışma oranı, ortalama olarak daha düşük olmakta ve sosyoekonomik statülerinin de daha düşük olduğu görülmektedir. Bozukluk belirgin bir şekilde inatçı olmaktadır. Bir çalışmada 12 yıllık bir sürede kendiliğinden iyileşenlerin oranının yalnızca %37 olduğu görülmektedir.

Sosyal fobilerde genellikle evrimsel etkenlerin şekillendirdiği öğrenilmiş davranışlar rol oynamaktadır. Bu tip bir öğrenme çoğunlukla genetik ya da mizaç bakımından risk altında olan insanlarda etkili olmaktadır.

Spesifik fobiler gibi, sosyal fobiler de genellikle doğrudan ya da vekaleten klasik koşullanmanın yaşandığı basit olaylardan kaynaklanmaktadır. Sosyal bir yenilgi ya da aşağılanma olarak algılanan bir durumu yaşamak, böyle bir duruma tanık olmak, öfke ve eleştiriye tanık olmak ya da bunların hedefinde bulunmak bu olaylara örnek gösterilebilir.

Genelleştirilmiş sosyal fobisi olanlarda anne babanın toplumsal açıdan kendilerini yalıtmış olma, kaçınması davranma ve sosyalleşmeyi değersiz görme olasılığı özellikle yüksektir. Harvey ve diğerlerine göre de (2005) sosyal fobisi olan birçok kişi sorunun akranlara uyum sağlayamama durumu yaşanan bir dönemde başladığını söylemektedir. Yine de spesifik fobilerde olduğu gibi, sosyal durumlarda doğrudan ya da vekaleten koşullanma yaşayan, sosyal açıdan kaçınma sergileyen anne baba tarafından yetiştirilen ya da akranlarıyla sorun yaşayan herkesin sosyal fobi sergilemediğini de belirtmek gerekmektedir. Bunun nedeni, sosyal fobinin gelişmesinde, spesifik fobilerde olduğu gibi bireysel farklılıkların önemli bir rol oynamasıdır.

Üç ikiz çalışmasında elde edilen sonuçlar sosyal fobide ortalama bir genetik katkı olduğunu göstermekte ve tahminlere göre sosyal fobi yatkınlığındaki farklılıkların yaklaşık %30’u genetik etkenlerden kaynaklanmaktadır. (Hettema ve diğerleri,2005b) Bununla birlikte, yine bu üç çalışmaya göre sosyal fobi gelişimindeki farklılıkların daha da büyük bir oranı paylaşılmayan çevresel etkenlerden kaynaklanmakta ve bu da öğrenmenin güçlü rolü ile tutarlı olmaktadır.

KAYNAKÇA

Harvey, A. G., Schmidt, D. A., Scarnà, A., Semler, C. N., & Goodwin, G. M. (2005). Sleep-Related Functioning in Euthymic Patients With Bipolar Disorder, Patients With Insomnia, and Subjects Without Sleep Problems. The American Journal of Psychiatry, 162(1), 50–59.

Hettema, J., Steele, J., & Miller, W. R. (2005). Motivational interviewing. Annual Review of Clinical Psychology, 1(1), 91–111.

Kessler, R. C., Berglund, P., Demler, O., Jin, R., Merikangas, K. R., & Walters, E. E. (2005). Lifetime Prevalence and Age-of-Onset Distributions of DSM-IV Disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry, 62(6), 593–602.

Kessler, R. C., Chiu, W. T., Demler, O., & Walters, E. E. (2005). Prevalence, Severity, and Comorbidity of 12-Month DSM-IV Disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry, 62(6), 617–627.

Uzman Klinik Psikolog Hatice Büşra KARA

busra.kara@icloud.com